พุทธศาสนา ประวัติความเป็นมาของพุทธศาสนา

ประเทศไทยได้ชื่อว่าเป็นประเทศที่มีพุทธศาสนาเป็นศาสนาประจำชาติ และนอกเหนือจากในประเทศไทยก็ยังมีผู้คนจากประเทศอื่นๆ อีกเป็นจำนวนมากทั่วโลกที่นับถือพุทธศาสนา ดังนั้น จึงพูดได้ว่าพุทธศาสนาเป็นศาสนาที่มีความสำคัญมากศาสนาหนึ่งของโลก ในประเทศไทยนั้นพุทธศาสนามีอิทธิพลต่อความเชื่อ วัฒนธรรม ประเพณีและการดำเนินชีวิตของผู้คนเป็นอย่างมาก เราจึงควรทำความรู้จักกับพุทธศาสนาอย่างถ่องแท้เพื่อที่จะได้มีความเข้าใจถึงหลักการและความสำคัญของพุทธศาสนาที่มีความเกี่ยวพันกับผู้คน สังคม วิถีชีวิตและวัฒนธรรมประเพณีอย่างแยกไม่ออก

ความหมายของพุทธศาสนา

พุทธศาสนาเป็นศาสนาชั้นนำที่มีความสำคัญของโลก ความหมายของพุทธศาสนา คือ ศาสนาแห่งความรู้แจ้ง มีแนวคิดอเทวนิยมที่ปฏิเสธการมีอยู่ของพระผู้สร้างหรือพระเจ้า แต่เชื่อในศักยภาพของมนุษย์ว่าสามารถพัฒนาตนเองให้บรรลุธรรมและพ้นทุกข์ได้ด้วยตัวเอง

ความเป็นมาของพุทธศาสนา

พุทธศาสนามีความเป็นมาที่ยาวนานกว่า 2,600 ปี โดยมีจุดกำเนิดมาจากพระโคตมพุทธเจ้าที่ได้ตรัสรู้อริยสัจ 4 ซึ่งเป็นความจริงของการพ้นทุกข์ และได้เดินทางเผยแผ่พระธรรมคำสั่งสอนที่พระองค์ตรัสรู้ได้ให้แก่ผู้คนทั้งหลายจนกลายมาเป็นพุทธศาสนาที่เรารู้จักกันอย่างในทุกวันนี้

กำเนิดของพระโคตมพุทธเจ้านั้นมาจากวรรณะกษัตริย์ที่สูงส่งแห่งศากยวงศ์ โดยพระราชบิดาของพระพุทธเจ้าคือ พระเจ้าสุทโธทนะ ผู้ครองกรุงกรุงกบิลพัสดุ์แห่งแคว้นสักกะ และพระราชมารดาคือพระนางสิริมหามายาเทวี โดยพระนามเดิมของพระพุทธองค์นั้นคือ เจ้าชายสิทธัตถะ ประสูติเมื่อวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 6 ณ สวนลุมพินีวัน หลังจากประสูติ อสีตดาบส ซึ่งเป็นที่เคารพนับถือของราชสกุลศากยวงศ์ได้เดินทางมาเยี่ยมและให้คำทำนายว่า “หากเจ้าชายอยู่ในเพศฆราวาส เจ้าชายจะเป็นจักรพรรดิที่ยิ่งใหญ่ แต่หากออกบวชจะได้เป็นมหาศาสดาของโลก”

หลังประสูติได้ 7 วัน พระราชมารดาก็เสด็จทิวงคต จึงได้พระนางปชาบดีซึ่งเป็นพระขนิษฐาของพระนางสิริมหามายาเทวีเป็นผู้เลี้ยงดูต่อมา เจ้าชายสิทธัตถะได้ทรงเติบใหญ่ตามกาลเวลาและได้เล่าเรียนศิลปะวิทยาแขนงต่างๆ ได้อย่างรวดเร็ว ด้วยมีพระสติปัญญาที่ดีเลิศ

เมื่อพระชนมายุได้ 16 พรรษา เจ้าชายสิทธัตถะได้อภิเษกสมรสกับพระนางยโสธราพิมพา และเมื่อพระชนมายุได้ 29 พรรษา พระนางพิมพาก็ได้ประสูติพระราชโอรสมีชื่อว่า พระราหุล

แม้จะมีชีวิตที่สมบูรณ์พร้อมทุกอย่าง แต่เจ้าชายสิทธัตถะก็ยังทรงครุ่นคิดถึงทุกข์ของชีวิตและพยายามหาหนทางดับทุกข์อันเกิดจากความแก่ เจ็บ ตาย ในที่สุดจึงได้ตัดสินพระทัยออกบวชถือเพศเป็นบรรพชิตและได้เข้าศึกษาเพื่อแสวงหาธรรมยังสำนักอาฬารดาบส ที่กรุงราชคฤห์ แต่แม้จะเล่าเรียนจนจบพระองค์ก็ยังไม่ทรงพบหนทางดับทุกข์ได้อยู่ดี ดังนั้น จึงทรงตัดสินพระทัยคิดค้นคว้าแสวงหาความรู้ด้วยพระองค์เองไม่ว่าจะเป็นการบำเพ็ญทุกรกิริยาเป็นระยะเวลาถึง 6 ปี แต่ก็ยังไม่พบหนทางดังกล่าว ในที่สุดพระองค์จึงกลับมาเสวยพระกระยาหารและปฏิบัติตามทางสายกลางจนในที่สุดก็ได้ตรัสรู้หนทางพ้นทุกข์ในวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 6 ในขณะที่มีพระชนมายุได้ 45 พรรษา จากนั้นจึงทรงเดินทางไปแสดงปฐมเทศนาแก่ปัญจวัคคีย์ทั้ง 5 ในวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 8 ซึ่งในการแสดงธรรมครั้งนี้ได้มีปัญจวัคคีย์ท่านหนึ่งมีนามว่า อัญญาโกณฑัญญะ ได้เข้าใจถึงหลักธรรมที่พระพุทธองค์แสดงจนบรรลุโสดาบันและได้ทูลขออุปสมบทในพระพุทธศาสนา ซึ่งพระพุทธเจ้าก็ทรงอนุญาตให้บวชซึ่งเรียกการบวชครั้งนี้ว่า เอหิภิกขุอุปสัมปทา ทำให้พระพุทธศาสนาครบองค์ 3 คือ พระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์

พระพุทธเจ้าได้ออกเผยแผ่สิ่งที่พระองค์ตรัสรู้เป็นเวลา 45 ปี ก่อนจะเสด็จปรินิพพานในในวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 6 ณ สาลวโนทยาน เมืองกุสินารา สิริรวมพระชนมายุได้ 80 พรรษา ถึงแม้พระพุทธเจ้าจะทรงดับขันธ์ปรินิพพานไปเป็นเวลากว่า 2,600 ปีแล้ว แต่พระพุทธศาสนายังคงดำรงต่อเนื่องสืบมาจนถึงทุกวันนี้

องค์ประกอบของพุทธศาสนา

มีอยู่ด้วยกัน 6 ประการดังต่อไปนี้

1. ผู้ก่อตั้งศาสนาหรือศาสดาของพุทธศาสนา คือ พระพุทธเจ้า
2. หลักคำสอน พุทธศาสนามีคำสอนอยู่ด้วยกัน 2 ระดับ คือ ระดับศีลธรรมที่สอนให้ทำความดี ละเว้นความชั่ว และคำสอนในระดับสูงคือ อริยสัจ 4 หนทางแห่งการพ้นทุกข์
3. นักบวช ในพุทธศาสนาคือพระสงฆ์ มีทั้งหน้าที่ตามพระธรรมวินัยในการศึกษาพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าและปฏิบัติตามคำสอนนั้นพร้อมทั้งเผยแผ่คำสอนของพระพุทธเจ้าและสืบทอดศาสนา และหน้าที่ต่อสังคมมีหน้าที่สั่งสอนอบรมประชาชนให้มีคุณธรรมและอุปถัมภ์ประชาชน สิ่งแวดล้อม และอนุรักษ์ศิลปวัตถุ ปูชนียวัตถุรวมถึงสัตว์ต่างๆ
4. ศาสนิกชน เป็นผู้เลื่อมใสในพุทธศาสนา คนที่นับถือศาสนาพุทธเรียกกันอีกอย่างหนึ่งว่า พุทธมามกะ เป็นผู้ที่มีความยินดีในการปฏิบัติตามคำสอนและมีพระพุทธเจ้าเป็นศาสดาของตน
5. ศาสนสถาน พุทธศาสนามีวัดเป็นศาสนสถานหลักในการประกอบพิธีกรรม

ศาสนพิธี เป็นพิธีกรรมทางศาสนาซึ่งพุทธศาสนามีพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของผู้คนในประเทศไทยอย่างแยกไม่ออก

หลักธรรมในพุทธศาสนา

พุทธศาสนามีคำสอนที่สำคัญหลายประการ โดยมีหัวใจหลักของพุทธศาสนา 3 อย่างที่ประกอบไปด้วย

1. ไม่ทำชั่วทั้งทางกาย วาจา ใจ
2. ทำความดี
3. ทำจิตใจให้ผ่องใส

ส่วนหลักธรรมที่สำคัญของพุทธศาสนาที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้และความจริงอันประเสริฐ ที่ช่วยให้ผู้คนเข้าใจถึงความเป็นจริงของธรรมชาติที่ประกอบไปด้วยหลักความจริง ดังต่อไปนี้

1. ทุกข์ เป็นสภาวะของความไม่สบายกายไม่สบายใจที่ทนได้ยาก มีความบีบคั้น
2. สมุทัย เหตุให้เกิดความทุกข์ ที่มีสาเหตุมาจากตัณหา 3 อย่าง
3. นิโรธ ความดับทุกข์ ที่ทำให้การดับตัณหาให้สิ้นไป
4. มรรค เป็นข้อปฏิบัติให้ถึงแก่ความดับทุกข์ ที่ประกอบไปด้วย มรรค 8 ประการ

หลักธรรมคำสอนทางพุทธศาสนาได้ถูกบันทึกรวบรวมไว้ในคัมภีร์ชื่อ พระไตรปิฏก อันประกอบด้วยพระธรรมและพระวินัย ที่เป็นหลักสำคัญของพุทธศาสนา

พิธีกรรม

พิธีกรรมทางพุทธศาสนามีอยู่ด้วยกันหลายอย่าง แต่อาจแบ่งออกเป็นประเภทใหญ่ๆ ได้ 2 ประเภท ดังต่อไปนี้

1. พิธีกรรมตามที่บัญญัติเอาไว้ตามพระพุทธศาสนา ที่จะต้องมีการปฏิบัติพิธีกรรมนั้นให้ถูกต้องตามที่พระพุทธเจ้าทรงบัญญัติเอาไว้ อย่างเช่น พิธีทอดกฐิน, พิธีบรรพชาอุปสมบทและการถวายสังฆทาน เป็นต้น
2. พิธีกรรมที่จัดขึ้นโดยพุทธศาสนิกชนในท้องถิ่น ซึ่งจะมีความแตกต่างกันไปตามแต่วัฒนธรรมประเพณีของแต่ละท้องถิ่น เป็นการผสานวัฒนธรรมเข้ากับความเชื่อทางศาสนา เช่น ประเพณีการตักบาตรดอกไม้ ที่วัดพระพุทธบาท จังหวัดสระบุรี, ประเพณีบุญบั้งไฟ แถบภาคอีสาน และประเพณีชักพระของภาคใต้ เป็นต้น

วันสำคัญทางพุทธศาสนา

เป็นวันที่มีความสำคัญเพื่อให้ชาวพุทธได้ระลึกถึงความสำคัญของพุทธศาสนา และยังได้รำลึกถึงเหตุการณ์สำคัญต่างๆ ในศาสนาพุทธ ซึ่งประกอบไปด้วยวันสำคัญต่างๆ ดังต่อไปนี้

วันวิสาขบูชา ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 เป็นวันที่พระพุทธเจ้า ประสูติ, ตรัสรู้ และปรินิพพาน

วันมาฆบูชา ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 3 หากปีไหนมีเดือนอธิกมาสคือมีเดือน 8 สองครั้งก็จะเลื่อนไปเป็นวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 4 เป็นวันที่พระสงฆ์มาชุมนุมกันครั้งใหญ่ 1,250 รูปโดยมิได้นัดหมายเรียกว่า จาตุรงคสันนิบาต และพระพุทธเจ้าก็ได้แสดงโอวาทปาฎิโมกข์แก่พระสงฆ์สาวกเป็นครั้งแรก ณ เวฬุวันวิหาร กรุงราชคฤห์

วันอาสาฬหบูชา ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 8 เป็นวันที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงปฐมเทศนาแก่ปัญจวัคคีย์ ทั้ง 5 โดยพระธรรมที่พระองค์ทรงเทศนาในครั้งนี้มีชื่อว่า ธรรมจักรกัปปวัฒนสูตร ซึ่งเมื่อปัญจวัคคีย์ทั้ง 5 ฟังจนจบ ก็มีปัจวัคคีย์ท่านหนึ่งคือ อัญญาโกญฑัญญะ ได้เข้าถึงพระธรรมเทศนาและบรรลุเป็นโสดาบัน จึงทูลขอพระพุทธเจ้าขอบวชในพระพุทธศาสนาของพระองค์จึงเป็นวันที่พุทธศาสนาครบองค์ 3 คือมีพร้อมทั้งพระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์

วันเข้าพรรษา ตรงกับวันแรม 1 ค่ำ เดือน 8 ไปจนถึงวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 เป็นวันที่พุทธศาสนากำหนดให้พระภิกษุสามเณรต้องอยู่จำพรรษาประจำ ณ วัดใดวัดหนึ่งระหว่างฤดูฝน เว้นแต่มีกิจจำเป็นที่ไม่สามารถกลับมาในวันเดียวได้ก็อนุญาตให้ไปพักแรมข้ามคืนได้คราวละไม่เกิน 7 วัน เรียกกว่า สัตตาหะ

วันออกพรรษา ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 เป็นวันสิ้นสุดการจำพรรษาและเป็นวันเริ่มต้นกฐินกาล ซึ่งเป็นเป็นประเพณีที่สำคัญของพุทธศาสนิกชนอย่างหนึ่ง โดยมีกำหนดระยะเวลาในการทอดกฐินตั้งแต่แรม 1 ค่ำ เดือน 11 ถึงวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 การทอดกฐินในปัจจุบัน ถือว่าเป็นทานพิเศษ กำหนดเวลาปีหนึ่งทอดถวายได้เพียงช่วงเวลานี้เวลาเดียวเท่านั้น หากนอกเหนือจากนั้นจะไม่เรียกว่าทอดกฐิน

พุทธศาสนา เป็นศาสนาที่มีความสำคัญและมีอิทธิพลต่อการดำรงชีวิตของผู้คนเป็นจำนวนมาก รวมทั้งมีอิทธิพลต่อวิถีชีวิตและวัฒนธรรมประเพณีของคนไทย โดยมีหลักธรรมคำสั่งสอนและมีประเพณีที่สำคัญหลายอย่างที่เป็นสิ่งเตือนใจให้ชาวพุทธได้ตระหนักถึงความสำคัญของพุทธศาสนา ดังนั้น จึงเป็นสิ่งสำคัญที่เราจะต้องทำความเข้าใจกับพุทธศาสนาเพื่อให้เข้าใจความเป็นมาและความสำคัญ